Ainara Gurrutxaga
Ainara Gurrutxaga (Errenteria, 1977) aktorea da, baina bada ere Dejabu panpina laborategiaren sortzaileetako bat (Urko Redondorekin batera), aktore irakaslea, zuzendari laguntzailea, Eztena antzerki eta dantza jaialdia antolatzen duen Mikelazulo elkarteko kidea... London International School of Performing Arts delakoan egin zituen arte dramatiko ikasketak, eta txotxongiloak aspaldiko lagunak ditu. Azken urteotan, saritutako antzezlanetan hartu du parte: Gizona ez da txoria, Errautsak, Gure bide galduak... Duela gutxi pantaila handian ikusi dugu, Amaren eskuak filmaren protagonista rolean. Hemendik aurrera ere oholtza gainean ibiliko da, Hamlet estreinatu baitu Dejabuk Artedrama eta Le Petit Theatre de Pain konpainiekin batera. M. Egimendi. Argazkiak: Amaia Zabalo.
Dejabu ez da konpainia arrunta, “laborategia” baizik. Zer da laborategi bat anzerkian?
Bi ikuspegitatik da laborategia. Alde batetik, sormenari dagokionez, aukera ematen digulako antzezlanak benetako sormen prozesu batetik osatzeko, galderatatik abiatuta. Gure tailerrera, sortzeko gunera, joaten garenean, galderak eramaten ditugu eta irudimenari, inprobisazioari, bizitzen uzten diegu; hortik ateratzen ditugu gaiak eta. Horrela joaten da antzezlana sortzen, poliki-poliki, eta horrela lortzen dugu geure burua harritzea ere. Horregatik da laborategia, proba eremu librea delako guretzat, denbora eta espazioa aldatzen diren lekua, proba totala. Hor antzerkigintzaren mekanismoei errepara diezaiekegu, zerk funtzionatzen duen, zerk ez, nondik jo nahi dugun...
Ez da, beraz, gidoi bat hartu, ikasi eta prestatu...
Ez, lan egiteko modua ia alderantzizkoa da. Beti hasten da jolasaren, irudimenaren, inprobisazioaren... bitartez, eta hortik ateratzen dira gidoia eta pertsonaiak, hau da, testua bukaeran sortzen da. Bestetik, laborategia da funtzionatzeko beste eredu bat bilatzen dugulako. Izan ere, kultur politikek bultzatuta, orain antzerki konpainia batek bi aukera ditu: edo enpresa bihurtzen da (diru-laguntzak eskatzeko eta abar) edo amateurra da. Ez dago tarteko biderik, baina gu ez gara eroso sentitzen ez eredu batean, ez bestean. Biziraun nahi dugu, baina merkatuaren arau basatien mende egon gabe, arau horiek irudimena guztiz txikitu eta konpainiak oso egoera larrian utz ditzaketelako. Beti gabiltza lana nola antolatu pentsatzen, oso laborategia gara, etengabeko aldaketan, ez gara forma zurrunetan sartzen. 2001ean sortu ginenetik, gauza asko probatu ditugu.
Umeentzako lanekin hasi zineten, baina orain helduentzat ere ari zarete. Oso publiko ezberdinak dira?
Bi mundu! Umeak gardenak dira, egia esaten dute, oparia dira antzezleentzat. Ikusle helduak barneratuago ditu kodigoak: isilik egoten da antzokian, gustatu edo ez txalo egiten du... Garbi sumatzen da txaloa noiz den beroa eta noiz gizalegezkoa, baina zailagoa izaten da jakitea publiko helduak nola jaso duen obra. Haurrekin, aldiz, ez dago zalantza izpirik, lehen segundotik bukaerara geratzen zaizu argi: edo antzezlearekin jolasean egiten dute aurrera, edo ez doaz inola ere. Haurrentzako antzezlanak asko estimatzen ditugu, horietan aurreiritzi gutxiago jartzen diogulako geure buruari. Helduentzat ari zarenean, nahi gabe, lanari ukitu intelektuala ematera derrigortuta sentitzen zara, pisuzko zerbait egitera... Haurrekin aurreiritziak galdu eta jolastu egiten da. Asko disfrutatzen da, bai sormenean, bai eurekiko harremanean. Bestalde, helduentzat lan egitea da jendarte honetan gauzak nola ikusten ditugun adierazteko bidea, pertsona moduan dugun ikuspegia eta ideologia erakusteko plaza da oholtza. Horretarako aukera edukitzea ere ikaragarria da...
Publiko biekin jarraitzeko asmoa duzue?
Ahal dugun bitartean, bai, osagarriak iruditzen zaizkigulako. Adibidez, orain Hamlet egingo dugu, baina hurrengo urtearen hasieran haurrekin ibiliko gara, Idazlea zeu zara lanarekin. Agenda horrela antolatzen dugu, biziraupenagatik ere bai, Euskal Herrian ezin delako obra bakar batekin iraun, nahiz eta guk azken boladan zortea izan eta emanaldi dezente egiten ari garen. Gaztelaniaz egingo bagenu, Espainian eta Latinoamerikan ibiliko ginateke, baina gure hautua euskaraz eta Euskal Herrian egitea da, beraz, emanaldi kopurua mugatua da. Biziraupena da motibo bat, eta, bestea, haurrek eta helduek gauza ezberdinak ematen dizkigutela. Ondo dago bi perspektibak ez galtzea.
Gizona ez da txoria obran erakutsi duzue txotxongiloak ez direla soilik umeentzat, baina hemen asko kostatzen zaigu hori ulertzea...
Hemen aurreiritzi piloa dago sormenaren eta artearen inguruan, pena da. Beste leku batzuetan, izugarri ari dira lausotzen arte eszenikoen adierazpideen arteko mugak, baina hemen guztia nahi dugu aparteko apaletan ondo gordeta: 'Zer da, dantza? Baina zer dantza mota? Garaikidea? Tradizionala? Antzerkia da, baina antzerkiaren barruan, zer?'. Hori gainditu beharreko kontzeptua da, antzerkia arte guztien konposaketa da, denetik edaten duelako. Guk asko hartzen dugu dantzatik, txotxongiloetatik, musikatik, literaturatik... guztiek egiten dute bat antzerkian. Buruan sartu zitzaigun txotxongiloak haurrentzat direla eta kosta egiten da hortik ateratzea. Programatzaileek ere lanean modu nahiko estandarrean jarraitzen dutenez, jendeak ez dauka bestelakoak ikusteko aukerarik. Publikoak ez badu helduentzako txotxongilorik ikusten, ez dira existitzen, beraz, haurrentzat baino ez dira. Horren aurka egin beharra dago, duda barik.
Estreinatu berria da zuretzat lehen filma izan dena, Amaren eskuak. Errespetu handia eman zizuten kamerek grabazio garaian?
Bai, baina errespetua eman baino, erronka handia izan zen niretzat, ez dudalako neure burua sekula ikusi ez zineman, ez telebistan. Ez naiz inoiz proba batera joan, nahiz eta ikusle moduan zinema asko estimatu eta disfrutatu. Mireia Gabilondo zuzendariak deitu zidanean, zur eta lur geratu nintzen. Asko kostatu zitzaidan erabakia hartzea, baina ezin nuen horrelako aukera bat pasatzen utzi, ez beldurragatik, behintzat. Ardura handia izan zen, maila artistiko eta pertsonalean.
Esperientzia errepikatzeko gogorik bai?
Egia esateko, ez. Ez dut harrokeriaz esaten, baina oraingoz oso murgilduta nago antzerkian, nire proiektuarekin eta nire konpainiarekin. Tira... norbaitek aukera eder bat eskainiko balit, antzerkilari moduan garatzeko, kosta egingo litzaidake ezetz esatea, baina ez da a priori buruan daukadan zerbait.
Publikoaren falta asko nabaritu zenuen?
Ikaragarri! Niretzat antzerkia erritual kolektiboa da, horrela bizi dut. Nire ustez, antzezlana aktoreek eta ikusleek egiten dute elkarrekin, emanaldi bakoitzean. Komunikazio horretan asko sinesten dut, horretaz elikatzen naiz. Beraz, horren falta asko nabaritu nuen. Gainera, egindako lanaren azken emaitza publikoarekin batera ikustea eta erantzuna urtebetera jasotzea oso bitxia da. Esperientzia ezberdina izan zen, eta asko disfrutatu nuen zinema nola egiten den barrutik ikusten, oso magikoa da.
Antzerkira itzulita, Hamlet izen handiko obra da...
Guk antzezlan bat prestatzen dugunean, beti egiten dugu apustu gogorra. Hainbeste kostatzen denez lan bat aurrera eramatea, erdizka ibiltzea, arriskurik gabe, ez du merezi. Arriskuak hartzea gustatzen zaigu, jakinaren gainean ezagutzen ez dugun zerbait egiterakoan hanka sar dezakegula. Halere, arrisku horrekin jokatzea oso garrantzitsua da; bestela, beti egingo genituzke lan berdinak, geure buruari erronka berririk jarri gabe. Joera daukagu beti zailenera eta leku ezezagunetara joateko, hori ere badago Hamlet honetan.
Xabier Mendiguren Elizegi idazleak moldatu du testua. Nolakoa da XXI. mendeko Hamlet euskalduna?
Horren erantzuna jakiteko, jendeak antzokira joan beharko du. XXI. mendeko antzerkia ekintzan gertatzen da. Shakespeareren erreferentzia testuan baldin badaukagu, garai batean antzerkia testuan bizi zelako, gaur egun ekintzan dago. XXI. mendeko Hamlet hau ekintza izatea nahi nuke; eta ekintza izateko, jendeak antzokira joan behar du, ekintza bizi behar du.
Sortu dituzuen aurreikuspenak ez dira nolanahikoak: estreinatu aurretik emanaldi asko lotu dituzue...
Bai, hiru konpainiaren artean egin dugu eta hirurok daukagu bide bat eginda. Errautsak ere hiruron artean egin genuen eta emanaldi dezente izan ziren. Neurri batean, lehen egondako lekuetako herritarrek edo programatzaileek eskainitako konfiantzazko ekintza da, eta eskertzen da, sortzaileontzat oparia delako. Izan ere, lanak sortu ondoren, askotan oso zaila izaten baita obrak aurrera ateratzea. Guretzat luxua da, horrenbeste emanaldirekin hobetzen joateko eta antzezpenean sakontzeko aukera daukagulako.
Hamlet hau elkarlanaren emaitza da. Gaur egun beharrezkoa da batzea?
Guk beti sentitu izan dugu behar hori. Kultura sare moduan ikusten dugu, elkarlan aberasgarrian saiatu gara beti, jendartea ulertzeko modu indibidualistaren kontra gaude. Beste antzerkilari batzuk, musikariak, marrazkilariak, zirkuko jendea, idazleak... elkartuta, oso gauza interesgarriak sortzen dira. Beti izan da garrantzitsua guretzat, baita orain ere, noski.
Le Petit Theatre de Pain taldearekin, obrak Luhusoko Harri Xuri aretoan prestatuta, mugaz bestaldeko antzerkia ezagutzeko aukera izan duzue. Badago alderik?
Bai, oso ezberdina da. Nahiz eta bietan egon zailtasunak, oztopoak ezberdinak dira. Iparraldean euskaldun moduan bizirautea oso zaila da, hemen babestuago gaude alde horretatik. Halere, han hobeto heldu diote antzerki tradizioari: maskaradak eta pastoralak oraindik bizirik daude, talde amateurrek sekulako indarra dute eta maila izugarriko lanak egiten dituzte.
Krisi garaian, antzerkia. Eta, gainera, euskaraz. Badu horrek etorkizunik?
Jakina! Izango ez du ba! Gu bizi garen bitartean izango du, eta ondoren ere bai, antzerkia beti egongo da. Gizakia jendartean bildu zenetik, edo lehenagotik, beharrizana izan da jendearentzat. Gizakiaren tresna garrantzitsu bat izan da beti, eta izango da. Eta euskara ere ezinbestekoa da guretzat. Bidea izango du, agian erraza ez, baina horregatik egin behar zaio kasu gehiago, hobeto zaintzen saiatu. Sistema kultural eta politikoa gaur egun dagoen bezala egonda, kultura beste arlo bateko enpresa balitz bezala tratatzen da askotan, torlojuak egitea balitz bezala. Liberalismoaren barruan irauten baduzu, ondo, eta bestela kito. Parametro horietan, argi dago bigarren egunerako desagertuko ginatekeela, horregatik saiatu behar da beste eredu batzuekin.
Zuena ez da enpresa bat, baina ezta talde amateurra ere...
Esperimentatzen jarraitzen dugu, modu duinean nola biziraun asmatzeko. Oraindik ez dugu guztiz lortu, baina ezin gara kexatu, antzerkitik bizi gara. Hautu hau egin genuenean, bagenekien gorriak pasatzeko arriskua geneukala, beraz, beti egiten dugu lan geure ahalmenen arabera. Gure esku ez dagoena eraikitzea astakeria da, hortaz, aulkia eta mahaia besterik ez badaukagu, bi horiekin egingo dugu antzerkia. Horrela ibili gara orain arte, benetan daukaguna bakarrik baliatuz. Gure planteamendu ekonomikoa oso xumea da, oso diru gutxirekin bizi gara eta ez zaigu inporta, baina giza baliabide asko dugu, oso aberatsak gara horretan. Jende asko ezagutzen dugunez, elkarlan handia daukagu: momentu batean idazle bat behar badugu, ez dugu inor ekarriko diru truke, laguntzen diguten idazle lagun asko dauzkagulako. Eta beraiek zuzendariren bat edo aktoreren bat behar dutenean, gu ere hor izaten gara. Dirua emanaldietatik ateratzen dugu.
KOLKOTIK
Zer izan nahi zenuen txikitan? Kazetaria, hori ikasi eta lanean ere ibili nintzen. Pertsonaia klasiko bat? Madre Coraje, Bertolt Brechtena. Liburu bat? Munduko bandarik txarrena, Jose Carlos Fernandesena. Gustura ikusi duzun antzezlan bat? Ikusi dudan azkena, De ratones y hombres, Steinbeckena, Miguel del Arcoren zuzendaritzapean. Ahozabalik utzi gintuen. Zer ikusten duzu ispiluaren aurrean jartzen zarenean? Egunari umorez begiratzeko prest dagoen pertsona bat. Miresten duzun aktore bat? Ezin dut bat esan, hamar beharko nituzke! Larunbat gauerako planik onena? Lagunekin kalean hitz eta pitz aritzea, mundua konpondu nahian. Oholtzara igo aurreko maniaren bat? Ez naiz batere maniatikoa, baina ordu erdi lehenago hasten naiz pertsonaia neure barruan bilatzen, kontzentratzen. Zerk ematen dizu beldurra? Bizitzarekiko ikusmina galtzeak. Eta lotsa? Neure burua kartel batean ikusteak!
